ZORGEN

Internationale pleegzorgconferentie in Canada
‘Geef kinderen hun stem terug’

Van 10 tot 15 juli 2011 vierde de IFCO (International Foster Care Organisation) haar dertigste verjaardag tijdens de internationale pleegzorgconferentie in Canada. De eerste IFCO-conferentie vond in 1981 plaats in Slagharen. In 2011 fungeerde Victoria als pleisterplaats voor zo’n 600 pleegouders, pleegkinderen, maatschappelijk werkers, beleidsmakers en verheidsvertegenwoordigers uit 19 landen. Een feest van ontmoeting, herkenning en kennisdeling. 

Tijdens de openingsceremonie verwelkomen de Indianenleiders Chief Sam van de Songhees en Chief Thomas van de Esquimalt de IFCO-deelnemers op hun grondgebied. Een oude vrouw spreekt haar zegen uit in een inheemse taal. Dit alles maakt meer indruk dan de vlaggenparade en mooie woorden van verschillende hoogwaardigheidsbekleders. Canada is een multicultureel land. Een lappendeken van volkeren die voor 96 procent uit immigranten en voor nog maar vier procent uit de oorspronkelijke bevolking bestaat. Toch is meer dan de helft van de Canadese pleegkinderen afkomstig uit Indiaanse gemeenschappen. Chief Sam vertelt dat de Europeanen hun geschiedenis en cultuur hebben afgenomen. De onderdrukking heeft geleid tot grote problemen in gezinnen, zoals drankmisbruik en geweld. Langzaamaan keert het tij. De overheid geeft stukken land terug aan de oorspronkelijke bewoners en de Indianen herwinnen hun cultuur en zelfrespect.

‘Gek’ kind

‘I will never give up’, is de titel van de eerste presentatie. Het is tevens de naam van de biografie van oud-pleegkind Derek Clark uit San Francisco, een bestseller in Amerika. Clark woonde dertien jaar in pleeggezinnen, omdat zijn stiefvader en moeder hem ernstig mishandelden en verwaarloosden. De kleine Derek werd een ‘crazy kid’, met een extreme fascinatie voor geweld, seks en dood. Neurologische rapporten wezen uit dat hij op 6-jarige leeftijd het IQ had van een tweejarige en hij kreeg het label ‘verstandelijk beperkt’. Na verschillende plaatsingen bij pleeggezinnen en in tehuizen kwam hij bij pleegouders terecht die nooit opgaven. Tegenwoordig is Clark een begenadigd spreker, schrijver en zanger. De liefde voor zijn pleegouders onderstreept hij tijdens zijn presentatie met gevoelige liedjes over zijn leven.

Veel kwetsbare kinderen als Derek passeren de revue. In een workshop van de Engelse familietherapeut Rosemarie Roberts heten deze kinderen Molly en Jack. Zij maken een reis door het Amerikaanse programma MTFC-P, wat staat voor Multidimensional Treatment Foster Care-Prevention. Dit programma is bedoeld voor kinderen met zware gedragsproblemen. Molly en Jack worden behandeld in speciaal opgeleide pleeggezinnen. Daarnaast gaan ze naar een therapeutische speelgroep en krijgen ze vaardigheidstraining. De pleegouders volgen een intensieve training en kunnen 24 uur per dag een beroep doen op professionals. De kinderen worden positief benaderd, met beloningen en duidelijke grenzen. In Engeland gaan de meeste kinderen na deze behandeling naar adoptieouders.

Ook Jan-Willem Buschman van De Bascule in Amsterdam verzorgt een workshop over MTFC-P. Het grote verschil met Engeland is dat het programma in Nederland niet leidt naar adoptie. De kinderen gaan naar perspectiefbiedende pleegouders of terug naar hun biologische ouders. Volgens Buschman zijn de eerste ervaringen met dit programma positief, maar het is een hele klus om geschikte pleegouders te vinden. Binnenkort vertelt hij hier meer over in tijdschrift Mobiel.

Altijd herstelmogelijkheden

Positieve benadering van kinderen is ook de rode draad in een indrukwekkende presentatie van de Amerikaanse Dr. Karyn Purvis, directeur van het Institute of Child Development aan de Texas Christian University. Als je de ontwikkeling van jonge kinderen begrijpt, kun je kinderen en jongeren met gedragsstoornissen op de rails krijgen, aldus Purvis. In een onveilige omgeving kunnen de hersenen van kinderen niet de juiste verbindingen leggen, met gedragsstoornissen als gevolg. Als een volwassene aansluit bij de ontwikkelingsfase van het kind, zijn er altijd herstelmogelijkheden. Purvis gaat uit van drie principes: verbinding, correctie en empowerment. Deze principes zijn toepasbaar bij jeugd van alle leeftijden. Verbinding ontstaat door aanraking en oogcontact. Bij correctie hebben kinderen een heleboel ‘ja’s’ nodig en slechts een enkel ‘nee’. Empowerment ontstaat als kinderen leren compromissen te sluiten. Haar belangrijkste boodschap is: “Geef kinderen hun stem terug.”

Jammer is dat de stem van biologische ouders weinig te horen is tijdens deze conferentie. Dit is wel het geval in twee workshops van de Nederlandse Riet Portengen. Met haar bureau TOPIC  ontwikkelt ze programma’s op het gebied van sociale netwerkstrategie. Ouders, pleegouders, kinderen en andere betrokkenen maken samen een plan voor de toekomst. Hierbij worden ze ondersteund door een professional. Sociale netwerkstrategie maakt deel uit van het innovatieplan Prima Pleegzorg van Rubicon Jeugdzorg en Xonar. In een volgend nummer van Mobiel zal Portengen hier dieper op ingaan.

Op weg naar volwassenheid

Ook (oud-)pleegkinderen bendrukken het belang van een sociaal netwerk, vooral in de overgang naar volwassenheid. In Canada zijn pleegkinderen bekend die zich van het leven beroofden, omdat ze niemand meer hadden op het moment dat pleegzorg stopte. De jongeren komen met goede ideeën die zeker ook in Nederland bruikbaar zijn. Angie Cross vertelt over Foster Care Alumni of America, een netwerk van oud-pleegkinderen in Amerika en Canada. Dit netwerk fungeert als sociaal vangnet en organiseert uiteenlopende activiteiten. Zo hebben meer dan honderd oud-pleegkinderen meegewerkt aan het boek ‘Flux, Life After Foster Care’. Dit boek helpt pleegkinderen op hun weg naar volwassenheid en biedt handvatten aan volwassenen om jongeren hierin te begeleiden. Ook in de documentaire  Foster Stories vertellen pleegkinderen op creatieve wijze hun levensverhaal.
Pleegkinderen krijgen ook een stem in het programma Youth Engagement Strategy (YES). Dit programma is ontwikkeld door Child & Family Services of Western Manitoba. Opvallend is dat dit bureau pleegkinderen tot hun eenentwintigste begeleidt. Het programma bestaat uit verschillende onderdelen. Jongeren praten in focusgroepen mee over verbetering van jeugdzorg. Er zijn activiteiten, praatgroepen over onderwerpen die jongeren zelf aandragen en workshops over het levensboek. Ook krijgen alle pleegkinderen een speciale doos om herinneringen en voorwerpen in te bewaren waaraan ze gehecht zijn. Een pleegkind verwoordt het belang van het programma als volgt: “Ik heb het gevoel dat ik er echt toe doe.”

Praten over seksualiteit

In een levendige workshop, getiteld Sex, Drugs & Hip-Hop, geeft Theresa Fox uit California jongeren en volwassenen woorden om over seksualiteit te praten. Daarbij schuwt ze geen enkel onderwerp. “Kinderen zien overal seksuele uitingen, maar onze boodschap is: je mag het niet doen. Als wij niet met kinderen over seks praten, halen ze hun informatie van internet en uit pornofilms.” Fox leert jongeren veilig te vrijen en vertrouwd te raken met hun lichaam. Volgens haar is het juist bij pleegkinderen belangrijk om over seks te praten. Amerikaanse cijfers wijzen uit dat 60 procent van de volwassenen met een SOA uit de residentiële zorg of pleegzorg komt.

Een van de workshopdeelnemers is seksuoloog en gedragswetenschapper Arno Derikx, werkzaam bij Xonar en Rubicon Jeugdzorg. Hij is enthousiast over de open manier waarop Fox het onderwerp bespreekt. Derikx: “Seksualiteit is een taboe in pleegzorg. Als pleegkinderen hun seksuele grenzen verkennen, rinkelen alle alarmbellen. Veel plaatsingen in Nederland worden afgebroken vanwege incidenten op seksueel gebied. Daarom moeten we meer over seks praten.” Hij geeft aan dat kinderen het moeilijk vinden om dit onderwerp met hun ouders te bespreken. “Met pleegouders is het dubbel zo moeilijk, omdat pleegkinderen bang zijn om weer afgewezen te worden. Seksueel risicovol gedrag kan het gevolg zijn.”

Gevoel van eigenwaarde

Culturele verbinding is een belangrijk onderwerp tijdens de IFCO. Kinderen die naar een pleeggezin gaan, verliezen vaak hun cultuur en daarmee hun gevoel van eigenwaarde. In Canada zijn er niet genoeg pleegouders binnen Indianengemeenschappen. Kinderen worden soms mijlenver van hun eigen familie en leefgebied geplaatst. Juist voor Indianen is de verbinding met hun geboortegrond en voorouders zo belangrijk. Daarom komen veel kinderen in een identiteitscrisis terecht. De Canadese Janet Fox geeft workshops aan jongeren en volwassenen over traditionele familiesystemen. Zelf ging Fox op zoek naar haar wortels toen ze voor haar getraumatiseerde kleinzoon ging zorgen. Ze wilde hem behoeden voor het leven dat zij zelf heeft geleid. Nu schoolt ze steeds meer pleegouders, zodat zij kinderen kunnen begeleiden in hun culturele zoektocht. De workshop is een eyeopener voor veel conferentiegangers. Ze worden ondergedompeld in de rijke cultuur van de oorspronkelijke bewoners van Canada.

Ook in andere landen groeit het besef dat kinderen hun wortels niet mogen verliezen, ook al kunnen deze kinderen niet meer bij hun biologische ouders wonen. Fostering First International is een wereldwijde pleegzorgorganisatie die het belang van culturele verbinding in pleegzorg promoot.  Deze organisatie pleit voor zoveel mogelijk samenwerking met biologische familie of andere mensen uit de gemeenschap waar het kind vandaan komt. Verder moeten pleegouders openstaan voor en leren over de cultuur waaruit hun pleegkind afkomstig is. Daar kunnen wij in Nederland wat van opsteken. In onze samenleving is aanpassing steeds meer de norm. De geschiedenis van Canada laat zien hoe het mis kan gaan als kinderen hun identiteit kwijtraken.

Maskers

Op de slotdag van de IFCO maken de jonge deelnemers een duidelijk statement. Ze komen uit verschillende landen, maar hebben veel overeenkomsten. In een toneelstuk dragen ze maskers, omdat ze in het dagelijks leven figuurlijk maskers dragen. Ze zijn vaak van familie naar familie gegaan en van cultuur naar cultuur. Op iedere plek en in iedere situatie droegen ze een ander masker, tot ze mensen ontmoetten bij wie ze zichzelf mochten zijn.

Tijdens de conferentie is te zien dat ook de oorspronkelijke bewoners van Canada hun maskers afgooien en zichzelf terugvinden. ’s Avonds is er een culturele avond in de Wawadit’la, een houten huis met totempaal. IFCO-deelnemers worden getrakteerd op een gezonde maaltijd en traditionele muziek en dans. Op het ritme van de drums dansen de Indianen rondom het kampvuur. Opvallend is dat iedereen meedoet, van jong tot oud. Deze avond illustreert hun rijke cultuur en familieband. De enige maskers die ze dragen zijn de kleurrijke, ceremoniële maskers en daar zijn ze trots op.

Gepubliceerd in pleegzorgtijdschrift Mobiel